Powiązane linki

Korekta tunelu w płaszczyźnie pionowej

Na początku został wyrównany teren wokół wzgórza do jednego poziomu. Miało to zapewnić rozpoczęcie prac obu odcinków tunelu na tej samej wysokości. Eupalinos zdawał sobie sprawę, że w trakcie prac wykopaliskowych może dojść do odchyleń w pionie w efekcie czego odcinki się nie spotkają. Aby temu przeciwdziałać, zwiększył wysokość tuneli w pobliżu połączenia. W południowym odcinku utrzymał dach w poziomie, natomiast obniżył podłogę o 0,6 m, natomiast w odcinku północnym podniósł strop aż o 2,5 m. Zabiegi okazały się niepotrzebne gdyż błąd okazał się niewielki, raptem kilkucentymetrowy.

Największy podziw budzi sam tunel. W celu przyspieszenia prac, drążony był jednocześnie z dwóch, przeciwległych stron góry Kastro. Dwie, niezależne ekipy kamieniarzy, przy pomocy prostych narzędzi drążyły tunel by spotkać się w połowie drogi.

Dowodził nimi Eupalinos z Megary. Bez komputera i bez ciężkiego sprzętu, wyliczył, wymierzył i pokierował niewolnikami z Lesbos tak, że tunel do dziś budzi podziw. Obiekt wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO, podobnie jak sanktuarium Hery,  Heraion na Samos.

Dziś tunel Eupalinosa jest jedną z największych, ale i najważniejszych atrakcji turystycznych. Jego zwiedzanie odbywa się tylko o ustalonych godzinach z ograniczoną ilością zwiedzających.

Planując, warto wiedzieć, że:

• nie są wpuszczane dzieci w wieku poniżej 14 roku życia,

• dzieci w wieku pomiędzy 14 a 18 lat mogą wejść pod opieką osoby dorosłej,

• nie wolno wnosić ciężkich i dużych bagaży,

• warto mieć wygodne, antypoślizgowe obuwie,

• w tunelu jest chłodno, warto założyć na siebie coś ciepłego,

• warto wybrać się z kimś znającym język angielski (grecki mile widziany 😊), gdyż przewodnik opowiada tylko w tym języku.

Konstrukcja Tunelu Eupalinosa

Szczegółów budowy tunelu Eupalinosa jest tak dużo, że napisano o nim niejedną książkę. Pozwolę sobie przytoczyć jedynie zarys.

Źródło wody

Do zapewnienia mieszkańcom Pitagorio wody, Eupalinos wykorzystał naturalne, podziemne źródło. Do dziś znajduje się ono pod wybudowanym w XIX w. n.e. niewielkim kościółkiem poświęconym św. Janowi. Położone na wysokości 52 m n.p.m. umożliwiło grawitacyjny spływ wody. Ze źródła wypływało około 400 m³ wody dziennie, co było wystarczającą ilością dla miasta. Aby zapobiec odkryciu źródła przez wroga, zostało ono przykryte masywnymi, kamiennymi płytami opartymi na 15 filarach.

Kościółek rzadko jest otwarty, jednak źródło wody nadal można dojrzeć przez kraty pod schodami. Jest tam tabliczka informacyjna opisująca dokładnie konstrukcję zbiornika. Okazuje się, że jest to nadal czynne źródło wody.

Kanał północny

Źródło wody oddalone jest od północnego ujścia tunelu zaledwie o 370 m. Kanał północny ma jednak długość 890 m, gdyż nie jest wybudowany w linii prostej, tylko wije się wzdłuż zbocza wzgórza. Wykuty w skale, ma imponujące wymiary przekroju poprzecznego; około 60 cm szerokości i 5 m głębokości. Na całej długości przykryty został kamiennymi płytami i zasypany ziemią.

Tunel

W celu przyspieszenia budowy, Eupalinos prowadził prace dwutorowo. Ściągnięci z wyspy Lesbos niewolnicy, drążyli jednocześnie dwa tunele z przeciwległych stron wzgórza Kastro. Dziś, dla odróżnienia, nazwane są odcinkiem północnym i odcinkiem południowym. Zwiedzanie ich jest niezależne, czyli oddzielnie płatne.

Zarówno projekt tunelu jak i organizacja prac do dziś budzi podziw.

W pierwszym etapie prac, Eupalinos skonstruował nad szczytem wzgórza, tzw. „linię górską”, która nie przebiegała dokładnie tak, jak późniejszy tunel. Następnie i jednocześnie z dwóch przeciwległych stron wzgórza Kastro, drążył w skale odcinki tunelu tak, aby spotkały się w jednym punkcie pod linią górską.

Moment spotkania obu odcinków tunelu był dokładnie przemyślany. Eupalinos zaprojektował ewentualną korektę w kierunku poziomym jak i pionowym.

Gdy prace robotników w obu tunelach były w zasięgu, co dla skały wapiennej stanowi około 12 metrów, zastosowano następujące techniki.

Korekta tunelu w płaszczyźnie poziomej

Eupalinos wiedział, że jeśli błąd jest większy niż szerokość tunelu, oba odcinki mogą się minąć. Gdy, zgodnie z obliczeniami zbliżał się moment spotkania, zmienił ich kierunki tak, jak przedstawiono na schemacie (na zdjęciu pod tekstem). Dało to możliwość spotkania niezależnie od wielkości błędu.

Tunel Eupalinosa na Samos

to akwedukt o długości 1036 m wydrążony w górze Kastro.

W VI w. p.n.e. szybko wzrastała liczebność Pitagorio (Pythagoreion, wówczas  zwane Samos), ówczesnej stolicy wyspy. Wzrastało także zapotrzebowanie na wodę pitną. Pojemność studni i cystern rozłożonych w granicach miasta stawało się niewystarczające, szczególnie w okresie letnim.

W celu zapewnienia świeżej wody, wystąpiła myśl o wykorzystaniu źródła znajdującego się za górą Kastro. Chociaż wiadomo było, że budowa trwać będzie wiele lat, pomysł drążenia tunelu w skale miał znaczenie obronne. W razie najazdu nieprzyjaciela, akwedukt odkryty jest łatwy do odnalezienia. Potencjalny wróg nie ma trudności ze znalezieniem go i odcięciem dopływu wody dla ludności miasta. Tunel Eupalinosa od samego źródła jest dobrze ukryty, najpierw pod ziemią, później w skale.

Nie jest znana dokładna data budowy tunelu. Jeszcze do niedawna przypuszczano, że przypadała w okresie rządów tyrana Polikratesa, czyli na lata między 540 a 522 p.n.e. Obecnie uznaje się, że budowę rozpoczęto wcześniej, na początku VI w. p.n.e. Wiadomo natomiast, że tunel użytkowany był przez około 1100 lat, zanim zaczął się zamulać.

Nazwę swą tunel zawdzięcza głównemu budowniczemu, Eupalinosowi. Nie wiadomo jak się stało, że to on właśnie nadzorował budowę. Z całą pewnością musiał być znany z niekonwencjonalnych rozwiązań. Dzisiaj nazywany jest starożytnym greckim inżynierem budowlanym. Z całą pewnością na to miano zasłużył.

Tunel jest częścią przedsięwzięcia, bowiem obiekt składa się z trzech części:

• kanału północnego, doprowadzającego wodę ze źródła do tunelu,

• tunelu, składającego się z dwóch części: odcinka północnego i odcinka południowego,

• kanału południowego, transportującego wodę z tunelu do miasta.

Tunel Eupalinosa na Samos

Całkowita długość tunelu wynosi 1036 m. Jego wymiary przekroju poprzecznego wynoszą 1,8 x 1,8 m, czyli na tyle duże, że dorosły człowiek może wejść.

Dno tunelu jest praktycznie poziome, położone wyżej od źródła wody o około 3 m. W celu umożliwienia przepływu wody, wykopany został dodatkowy kanał połączony z tunelem wąskim szybem (schemat poniżej). Ów właściwy kanał z wodą położony był na głębokości od 4 metrów na północnym krańcu tunelu, do 8,5 m na południowym. Na dnie kanału ułożona została terakotowa pół-rura ze ściętą górą w celu usuwania zanieczyszczeń.

Wapienna skała jest na tyle mocna, że w większości tunel nie potrzebował dodatkowych wzmocnień. Jednak na trzech odcinkach Eupalinos utworzył dodatkowe zabezpieczenie przed spadaniem odcinków skał. Zastosował spiczaste sklepienie z płyt kamiennych. Dwie takie sekcje są w północnym odcinku tunelu i jedna w południowym.

Znaczna szerokość, bo około 180 cm, pozwoliła na drążenie w skale przez dwóch robotników jednocześnie w każdym z odcinków tunelu. Postęp prac i tak nie był szybki. Uznano, że kopacze byli w stanie posunąć się o 12 do 15 cm dziennie co oznacza, że wykopanie całego tunelu zajęło 8 do 10 lat. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że im głębiej w skale przebiegały prace, tym trudniej było o dostęp świeżego powietrza i światła. Stosowanie lamp naftowych dodatkowo utrudniało wentylację.

Tunel użytkowany był przez co najmniej 1100 lat, gdy rury były na tyle zatkane, że woda praktycznie przestała przez nie przepływać.

W latach 627 i 666 n.e. tunel służył jako schronienie podczas najazdów Persów i Arabów. Po tych okresach pozostały gliniane amfory i lampy, a także monety.

Kanał południowy

Tuż przed południowym ujściem, kanał łączy się z tunelem i ukryty pod ziemią transportował wodę do fontann w Pitagorio. Do dziś udało się odkryć około 500 metrów, chociaż przypuszcza się, że kanał południowy miał długość około 1 km. Dwie fontanny w mieście wydają się znajdować na jego linii. Zawierały zbiornik i baseny, z których ludzie mogli zbierać wodę i nosić ją do swoich domów.