Starożytna Agora w Thassos

położona pomiędzy portem a akropolem, była politycznym, administracyjnym, religijnym i handlowym centrum starożytnego miasta.

Ten monumentalny kompleks swój ostateczny kształt przybierał na przestrzeni wielu wieków. Najwcześniejsze zidentyfikowane w nim budowle datowane są na VI w. p.n.e. Jednak systematyczna rozbudowa nastąpiła w IV w. p.n.e. i trwała do I w. n.e. gdy miasto było pod okupacja rzymską.

Pierwszego, poważnego zniszczenia agora doznała w połowie III w. n.e. przez Herulów, czyli plemię z północnych Bałkanów. W następnych stuleciach Agora na Thassos przeszła wiele najazdów wojennych, zniszczeń i późniejszych odbudów.

Ostatecznego plądrowania agory dokonano w V w., gdy bloki kamienne posłużyły jako budulec najstarszej bazyliki na wyspie.

W XIV wieku przez jego północno-zachodnią (tyły rynku) stronę przeprowadzoną część średniowiecznych fortyfikacji portu.

Agora w Limenas, która jest równorzędną nazwą stolicy wyspy, zajmuje, jak na niewielką wyspę, rozległą powierzchnię, bo aż 12.650 m². Ma formę rozległej przestrzeni w kształcie trapezu, którą otaczały budynki użyteczności publicznej, sanktuaria, portyki i sklepy a które, jak wcześniej wspomniano, budowane były stopniowo, od okresu archaicznego do cesarstwa rzymskiego. Wewnątrz dziedzińca znajdowały się różne mniejsze pomniki, głównie posągi, wznoszone na prostych lub bardziej wyszukanych podstawach, exedrach.

Agora została "odkopana" podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych przez Francuską Szkołę Archeologii w 1911 r. Większość badań wykopaliskowych i odkrywania tego stanowiska miała miejsce w latach od 1948 do 1955. Działalność wykopaliskowa Francuskiej Szkoły Archeologii jest kontynuowana w tym samym miejscu do dziś.

Chociaż uznaje się, że starożytna agora jest najważniejszym wykopaliskiem archeologicznym na Thasos, jego zwiedzanie nie należy do łatwych. Bo, chociaż zaraz po przekroczeniu bramy wejściowej, znajduje się tablica informacyjna z krótkim opisem oraz mapka agory, trudno dziś doszukać się dawnej świetności miejsca. Wczytanie się w lekturę nie ułatwia fakt, że agora funkcjonowała przez wiele wieków, przez które zmieniały się potrzeby i religie a rzymski okupant wprowadził swoich bohaterów.

Mimo wszystko zapraszam do krótkiej lektury. Każdy opisany obiekt ma swój numer skorelowany jest z mapą Thassos.

Do starożytnej agory, z zamkniętego portu wojennego, prowadziła brukowana droga. W I w. p.n.e. postawiono tu propyleje (oznaczone na mapie nr 3) czyli główną, monumentalną bramę.

Po przekroczeniu propylejów, kierując się w lewo, można było spacerować wzdłuż wybudowanej w III w. p.n.e. stoy (oznaczonej na mapie nr 4). Stoa, zwana portykiem, była wydłużoną halą kolumnową, z której tylna, podłużna ściana była murowana, natomiast wewnętrzna stanowiła szereg kolumn podpierających zadaszenie. Budowla stanowiła schronienie przed palącym słońcem lub deszczem. Uznaje się, że obiekt był imponujący ze względu na długość. Do dziś zachowało się kilka części kolumn ustawionych w pierwotnym położeniu.

Do zewnętrznej strony stoy, w czasach rzymskich, dobudowano brukowany dziedziniec z kolumnadą z trzech stron (oznaczony na mapie nr 2).

W I w., tuż przy wejściu, w południowo - wschodniej części rynku, znajdowało się pięć półkolistych platform, oznaczonych na mapie nr 13. Stawiano na nich posągi wybitnych obywateli. Do dziś pozostały dwie.

W centralnej części rynku znajdował się ołtarz i półokrągłe podwyższenie z niszą na posąg (oznaczone na mapie nr 14), pochodzące z I w. p.n.e., kiedy wyspa Thasos była na tyle potężna, że miała jeszcze wpływ na rzymską administrację prowincji.

Kilka kroków dalej na północ zachowała się okrągła podstawa z marmurowymi schodami (oznaczona na mapie nr 15), na której mieszkańcy złożyli hołd swojemu słynnemu sportowcowi, Teogenisowi, który podobno odniósł 1400 zwycięstw w igrzyskach panhelleńskich.

Nieco na północ znajdowało się kilka podium (dziś nie ma po nich śladu), na których prawdopodobnie znajdowały się posągi Augusta, Gajusza i Lucjusza Cezara (oznaczone na mapie nr 17).

Okrągły fundament (oznaczony na mapie nr 16) jest wspomnieniem po znajdującej się tutaj niewielkiej świątyni Zeusa Agoriańskiego, czyli z Agory. Sanktuarium otoczone było pierwotnie niskim płotem postawionym w IV w. p.n.e. Później powstała widoczna do dziś okrągła, marmurowa obudowa.

Po północnej stronie rynku znajdowały się budynki o charakterze administracyjnym, oznaczone na mapie numerami 5, 6 oraz stoa oznaczona numerem 22.

Na terenie agory powstała pierwsza na wyspie wczesnochrześcijańska bazylika, oznaczona na mapie nr 7. Mało znalazłam informacji o kościele i tym co stało tu wcześniej, warto jednak zwrócić uwagę, że gdy rzymski okupant ogłosił chrześcijaństwo jako oficjalna religię, mieszkańcy nie sprzeciwiali sie mocno. Byli zmęczeni wieloletnim poddaństwem Ateńczykom. Tym, że zmuszeni byli do oddania okrętów, zniszczeń fortyfikacji, zapłaty rekompensaty za zniszczenia wojenne i do płacenia corocznej daniny. W okresie rzymskim miasto Thasos zostało odnowione i zyskało wiele imponujących budynków. Rzymianie postawili pierwszą bazylikę na agorze. Jako materiał budowlany, jak to zwykle bywało, posłużyły bloki kamienne z pogańskich obiektów.

Na całej wyspie powstaje powstało w tym okresie wiele kościołów i klasztorów, a miasto Thassos stało się siedzibą biskupa.

W północno-wschodnim krańcu agory znajdował się, oznaczony na mapie nr 9, grobowiec Glauka, jednego z pierwszych osadników wyspy. Do dziś zachował się cokół z inskrypcją: "Jestem pomnikiem Glauka, syna Leptinisa…”.

Wschodnią część agory wieńczyła podłużna ale rozbudowana budowla składająca się z kilku części. Od wewnętrznej strony rynku, równolegle do stoy zachodniej, postawiono równie rozległą stoę wschodnią oznaczoną nr 12. Od jej zewnętrznej strony dobudowano portyk, z rozległą częścią handlowo-usługową. Równolegle do budowli, poza agorą, biegła droga galeryjna, której nazwa ze względu na opisany wcześniej pasaż handlowy, nie był przypadkowy. Wspomniana brukowana droga z 470 r. p.n.e. biegła od świątyni Herkulesa do sanktuarium Dionizosa. Podobno wzdłuż drogi stało wiele posągów.

Południową stronę rynku zajmuje podłużna budowla oznaczona na mapie nr 18 z I w. n.e. Przylegający krużganek krył 33 monolityczne kolumny. Przed nim znajdowały się cokoły na pomniki. Budowla kryła apartamenty. W południowo wschodniej części budynku znajdowała się sala łukowa, oznaczona na mapie nr 19. Poświęcona była kultowi cesarza Hadriana. Znaleziono w niej posąg nienaturalnie dużej wielkości.

Warto zaznaczyć, że Rzymianie lubili stawiać sobie pomniki, mieli bowiem wyobrażenie, że są zbawcami i wybrańcami. Władcy rzymscy oraz członkowie ich najbliższych rodzin kazali się czcić jako bogowie. Prym chyba wiódł Hadrian, który lubił sobie stawiać pomniki nienaturalnie dużej wielkości. Przykładem jest ta na Thassos, jak i postawiona w Świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach.

W południowo - wschodnim krańcu agory, z daleka widoczna jest półokrągła exedra. Platforma jest dziełem Limendasa, tutejszego rzeźbiarza.

Dalej na południe znajdował się szereg budynków użyteczności publicznej z czasów rzymskich, oznaczonych numerami 21, 22 i 23.

Nieco ukryty, oznaczony na mapie numerem 24, zachował się w całkiem dobrym stanie niewielki odeon. Marmurowa budowla zbudowana została w typowym stylu starożytnej Grecji i Rzymu z dodatki z II wieku n.e. z czasów Hadriana, gdy miasto było przebudowywane i ozdabiane nowymi budynkami użyteczności publicznej.

Świątynię Artemidy, chociaż leży poza obrysem starożytnej agory, zwiedzić można przechodząc pod ulicą w północno-zachodni jej krańcu, czyli po ominięciu obiektu nr 8 lub spacerując po mieście szlakiem archeologicznego Thasos.

Celem podsumowania zwiedzania starożytnej agory, warto odwiedzić pobliskie muzeum archeologiczne. Znajduje się tam wiele posągów wydobytych podczas przeprowadzania badań archeologicznych. W wyobrażeniu sobie świetności miejsca pomoże makieta.

Ode mnie,

powyższe opracowanie zajęło mi dużo czasu i energii. Zabierałam sie do niego kilkukrotnie, często sie poddając. Informacje, choć zebrane z różnych źródeł: trzech przewodników, strony ministerstwa kultury i sportu w Grecji oraz muzeum archeologicznego w Thasos - są szczątkowe. Proszę więc wybaczyć ewentualne nieścisłości.

Proszę też zwrócić uwagę, że numeracja obiektów na agorze jest różna w opisie w muzeum archeologicznym i na tablicy informatycznej na terenie agory. Wynika to z faktu, że budowle powstawały na przełomie kilku wieków, także w czasach okupacji rzymskiej, gdy agora powinna nosić miano Roman Agory. W swoim opracowaniu uwzględniłam wszystkie obiekty na które się natknęłam w przytoczonych wyżej źródłach.