Starożytne sanktuarium w Aliki

powstało wkrótce po przybyciu kolonistów na wyspę Thasos około 650 roku p.n.e.

Składa się z dwóch budynków o niemal identycznych kształtach, zwanych umownie, w zależności od położenia względem stron świata, budynkiem północnym i budynkiem południowym.

Z uwagi na to, że podczas prac wykopaliskowych w 1886 r. na budynku północnym odkryto blok marmurowy z napisem "Daos Apollo" uznano, że właśnie jemu zostało poświęcone sanktuarium.

Warto wiedzieć, że odkopano tutaj posąg Kurosa, który był uznawany w ówczesnych czasach za kultowy. Kuros utożsamiany jest z nagim, młodym mężczyzną z lekko falistymi włosami opadającymi do ramion, rękoma opuszczonymi wzdłuż ciała a lewą nogą lekko wysuniętą do przodu. Nagość postaci świadczy o zainteresowaniu pięknem ludzkiego ciała i dążeniu do doskonałości. Posąg Kurosa był powszechny w sztuce starożytnej Grecji, stąd zwiedzając Muzea Archeologiczne nie sposób go ominąć. Przyglądając się postaci wyraźnie widać wpływ sztuki egipskiej, co ma swoje potwierdzenie w historii.

Budynek północny w rzucie zbliżony jest do kwadratu, o wymiarach 16 m x 16,5 m. Podzielony został na trzy pomieszczenia: od strony zachodniej znajdował się podłużny ganek z kolumnadą z pięciu kolumn z którego prowadziły wejścia do dwóch pomieszczeń. Na stylobacie, czyli górnej powierzchni kamiennej podstawy (odpowiednik podłogi) znajdowały się napisy o treści erotycznej.

Archeolodzy dowodzą, że odnalezione pozostałości architektoniczne budynku północnego pochodzą z trzech różnych okresów, od połowy VII wieku p.n.e. do późnego okresu cesarstwa, czyli III w. n.e.

Budynek południowy również ma kształt podstawy zbliżony do kwadratu, ale jest nieco mniejszy: 11,6 m x 13 m. Ten budynek również posiadał ganek z pięcioma kolumnami, których pierwotną wysokość szacuje się na 3,50 m. Również też prowadził do dwóch innych pomieszczeń.

W budynku południowym znaleziono ceramikę datowaną na około 500 r. p.n.e.

Chociaż oba budynki tradycyjnie nazywane są świątyniami, prawdopodobnie służyły jako schronienie dla wiernych i organizowanie wspólnych uczt ofiarnych, w których uczestniczyli. Na podstawkach i powalonych blokach budynków znajdują się wypisane życzenia bezpiecznej podróży oraz modlitwy do różnych bogów i bohaterów, takich jak Artemida, Sarapis (bóstwo łączące cechy egipskie i greckie), Posejdon, Asklepios, czy Herakles.

Sarkofag w Aliki

udostępniony zwiedzającym nie jest jedynym znalezionym na półwyspie Aliki, jest jednak najlepiej zachowany i najciekawszy.

Najpierw kilka faktów:

Pochodzi z okresu rzymskiego z II lub III w. n.e.

Jest duży, gdyż jego długość sięga aż 2,65 m.

Uznaje się, że nigdy nie był przenoszony w inne miejsce i zawsze był wystawiony na światło dzienne. Ustawiony w niewielkim wgłębieniu w podłożu terenu usytuowany jest zgodnie z orientacją północ - południe.

Dziś wydaje się szary i brzydki, w rzeczywistości jest marmurowy.

Przekrycie, chociaż potłuczone, ukazuje bogate zdobienia.

Niestety, w chwili odkrycia w XIX w. był już doszczętnie okradziony, w jego wnętrzu nic bowiem nie znaleziono.

Archeologów zachwyciła wyryta inskrypcja na podłużnej ścianie monumentu.

Napis jest interesujący, ponieważ ujawnia przemyślenia i wiarę dotyczącą życia pozagrobowego w ówczesnym okresie.

Uznawano, że ciało posiada duszę, jednak nie są nierozerwalnie ze sobą związane - śmierć bezpowrotnie je rozdziela. Wierzono, że młode kobiety, będące dziewicami, a które przedwcześnie umarły, mają boski przywilej bezpośredniego komunikowania się ze śmiertelnikami. Utrzymywano, że Los człowieka decyduje o śmierci.

Inskrypcja wyryta na sarkofagu zapisana jest w 15 wierszach i zajmuje całą powierzchnię dłuższego boku. Składa się z dwóch oddzielnych myśli dwóch osób, matki i córki.

W przetłumaczeniu brzmią:

„Mój dobry mąż Katillios zapewnił mi, Demetrii, z powodu naszego uroczystego małżeństwa ten wysoki pomnik z kamienia, który sam zbudował. Prawo Losu dało mi dwa razy dwadzieścia plus pięć lat życia wśród śmiertelników”.

„Nawet jeśli sarkofag zawiera moje piękne ciało, jednak moja dusza uleciała w czyste powietrze. Będę mówiła otwarcie. Bóg bowiem pozwolił niezamężnym, po losie śmierci, rozmawiać ze wszystkimi śmiertelnikami, jak gdyby wciąż żyli. Ja nie bawiłam się w szerokim chórze z dziewczętami, bo śmierć mojej matki przygnębiła mnie, choć byłam nieszczęśliwy, ani mój wielebny ojciec nie zaprowadził mnie do komnaty, która przyjmuje pannę młodą, gdy wchodzi do swojego poślubionego męża. Ale los mnie spotkał. Chrysis, będąc jeszcze niezamężną, myślami dziecinną, pozbawiła mnie nadziei na małżeństwo. Kiedy miałam osiemnaście lat, mój kochany ojciec wzniósł tu grób wiecznej pamięci z kamieniami dla swojej córki".

Jaskinia kultu w Aliki

powstaje w wyniku naturalnej penetracji wody gruntowej, która może działać zarówno w pionie, gdy opada pod wpływem grawitacji jak i w poziomie, najczęściej jako rzeka podziemna. Kolejnym procesem kształtowania się jaskini jest tworzenie się nacieków, z których najbardziej znane są stalaktyty, jako nawisy narastające od stropu jaskini, oraz stalagmity, jako narastające od dna jaskini. Ich różnorodność zależy od rodzaju skały w której powstała jama.

Do tej pory odkryto ponad 10 000 jaskiń na terenie Grecji, często datowanych na epokę paleolitu, czyli sięgających nawet 2 mln lat p.n.e., w których stwierdzono tradycyjną działalność człowieka, czyli mieszkania, magazyny, miejsca pochówku a także związaną z kultem bóstwa.

W okresie klasycznym, czyli od 510 do 323 r. p.n.e.  jaskinie były uważane za siedliska bóstw i Nimf. Uważano je za wejścia do zaświatów.

Na wyspie Thassos za jaskinie, w których odkryto ślady użytkowania kultowego, uważa się Drakotrypa, zwaną smoczą dziurą w Panagia oraz jaskinie na półwyspie Aliki.

Na półwyspie Aliki znajdują się dwie jaskinie oraz sztuczny otwór (wszystkich dokładne położenie przedstawiono w kafelce u dołu strony) tuż przy starożytnym sanktuarium.

Pierwsza jaskinia znajduje się przy bazylice wczesnochrześcijańskiej. Zwiedzający zobaczyć może tylko niewielką dziurę w terenie otoczoną drewnianym zabezpieczeniem, dopiero wczytując się w tablice informacyjną okazuje się, że wąski otwór ma głębokość około 3,5 metra, który prowadzi dalej do pomieszczenia na głębokości 20 metrów. Na podłodze odkryto fragmenty luksusowej ceramiki datowanej na okres archaiczny i rzymski. Znaleziska wskazują na religijne użytkowanie. Warto zaznaczyć, że jaskinia nie została dokładnie zbadana, niewykluczone więc jest odkrycie pozostałości z innych okresów.

Druga jaskinia znajduje się po zachodniej stronie półwyspu tuż przy drodze spacerowej prowadzącej do kamieniołomu. Została ona przekształcona w kaplicę pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Chociaż wydaje się duża i ciekawa, niestety dziś niewidoczne są już dekoracje malarskie z początku XX wieku.

Bazylika wczesnochrześcijańska

Półwysep Aliki na Thassos stanowi doskonały przykład tego, jak chrześcijaństwo rozbudowywało swoje obiekty sakralne w miarę umacniania i rozpowszechniania się religii.

Pierwsze budowle sakralne to najczęściej proste, prostokątne obiekty z ewentualnym rzędem kolumn rozdzielających wewnętrzną przestrzeń i zdobieniami w postaci mozaik lub fresków. Z czasem, gdy chrześcijaństwo zaczęło być uznawane za religię państwową, starano się architekturą podkreślić specyfikę i przeznaczenie obiektów sakralnych. Uznano bowiem, że nowa religia wprowadza ład i stawia wyznawców na wyższym poziomie od pogańskiej.

Budowle sakralne musiały więc wyróżniać i być widoczne z daleka.

Pierwsze bazyliki, jako rozbudowywane w kolejnych latach wydają się zlepkiem nieprzemyślanych budowli. Wszystko to za sprawą rozpowszechniania się religii i związanych z tym rosnących potrzeb. Dostawiono atrium, czyli wewnętrzny, niezadaszony dziedziniec oraz krużganek, w formie długiego korytarza. Przybudówki pełniły różną funkcję, często chrzcielnicy.

Wczesnochrześcijańskie budynki sakralne były z zewnątrz raczej proste, natomiast ich wnętrza były bogato zdobione mozaikami, marmurowymi umocnieniami ścian, wyszukaną rzeźbą architektoniczną i luksusowymi podłogami. Rozległość i jakość dekoracji zależała od możliwości finansowych miejscowego kościoła i jego darczyńców.

Pierwotna bazylika to budowla zwykle prostokątna, podzielona w środku rzędami kolumn na nawy. Główna – środkowa, była szersza i wyższa od bocznych, później dodatkowo doświetlona górnymi świetlikami. Z czasem zaczęto stosować absydę, czyli półkoliste zakończenie ściany szczytowej w którym ustawiono ołtarz. Nawy boczne, w ilości dwóch lub czterech, były zdecydowanie węższe i niższe.

Obiekt nakryto stropami płaskimi. Dach natomiast był jedno-, lub dwuspadowy, położony w kolejnych nawach na różnych poziomach.

Wczesnochrześcijańska bazylika na półwyspie Aliki jest typowym przykładem przeobrażania prostego obiektu w bazylikę. Zwiedzając wykopaliska, warto wspomóc się tablicami informacyjnymi, które obrazują, jak na przestrzeni kolejnych lat obiekt się przeobrażał.

Starożytny kamieniołom

Chociaż na Thassos występują takie minerały jak: srebro, złoto, ołów, miedź, cynk i żelazo, oraz przeróżne skały metamorficzne, wyspa Thassos od wielu stuleci do dziś słynie z marmuru.

Już w starożytności krystaliczny kalcyt i biały marmur były wysoko cenione zarówno przez Greków jak i Rzymian. Marmur tajski używany był w Efezie, w hellenistycznych budynkach sanktuarium w Samotrace, w Mauzoleum w Halikarnasie, a także w Rzymie. Wydobywanie marmuru było kontynuowane również w okresie osmańskim.

I, chociaż najwcześniejsze wykopaliska marmuru znajdują się wokół starożytnego miasta Limenas, kamieniołomy Aliki od VI w. p.n.e. były najważniejsze i nie przestały działać aż do czasów wczesnochrześcijańskich. Jest to obszar o powierzchni 130 kilometrów kwadratowych. Ze względu na znaczenie działalności wydobywczej teren był silnie strzeżony. Świadczy o tym odkrytych ponad 350 wież na tym obszarze które pełniło funkcję nadzorującą zarówno kamieniołomy, jak i zorganizowane wokół nich osady.

Wydobywanie marmuru

Pierwszym krokiem w procesie oddzielenia bloku marmuru od naturalnego podłoża był wybór odpowiedniej części. Wyboru dokonywał główny pracownik kamieniołomu. Do oddzielania bloków używał narzędzi rozłupujących. Wybierał miejsce, gdzie skała była najłatwiejsza do rozłupania. Jeśli nie było możliwości wykorzystania naturalnych pęknięć i spoin kamienia, używał narzędzi do wiercenia rowków i nacięć w celu uwolnienia bloków marmuru na obwodzie. Było to żmudne i czasochłonne zadanie, dlatego starano się unikać takich sytuacji na ile było to możliwe.

Poziom trudności oddzielania bloków marmuru od naturalnego podłoża skalnego można porównać do cięcia drewna i obróbki drewna, ponieważ drewno można łatwo ciąć wzdłuż jego żył, ale z dużymi trudnościami. Różnica w porównaniu z marmurem polega na tym, że tylko wprawne oko jest w stanie dostrzec stopień trudności wysiłku potrzebnego do każdorazowego oderwania klocka. Na tym początkowym etapie przewidziano także utworzenie tymczasowych tras transportu bloku marmuru do wyjścia z kamieniołomu. W ten sposób każdy kamieniołom uzyskał specjalny i nieregularny kształt, w zależności od tego, jakie bloki marmuru zostały wybrane do wydobycia.

Spacerując wyznaczonym szlakiem, dostrzec można zatopiony w morzu obrys portu z którego wywożono wydobyty marmur.

Półwysep Aliki na Thassos

W południowo - wschodniej części wyspy Thassos znajduje się najsłynniejszy tutaj półwysep Aliki. W sezonie letnim tutejsze dwie, przeciwległe sobie plaże, od samego rana, dosłownie pękają w szwach. Nic dziwnego, morze tutaj, przy niewielkich nawet promieniach słonecznych, szybko nabiera pięknego, turkusowego koloru.

Trudno więc o miejsce parkingowe, jeśli więc przyjeżdżasz wynajętym samochodem,  jedyną radą jest, że jeśli widzisz miejsce do zaparkowania - parkuj, później będzie tylko trudniej.

Ogromnym atutem półwyspu Aliki, oprócz plaż, są wykopaliska sięgające wielu wieków p.n.e. I, co najciekawsze, owe wykopaliska łatwe są do zwiedzenia - całkowicie darmowe, każde dokładnie opisane. Wszystko w przepięknej scenerii, turkusowego morza, ogromu zieleni i marmuru, z którego do dziś słynie wyspa, a który wg wielu, właśnie tutaj jest najbielszy.

Krótki opis wykopalisk:

Obecność ludzi w Aliki trwa nieprzerwanie od VII wieku p.n.e. do chwili obecnej. Pierwsze ślady zamieszkiwania i kultu znajdują się w jaskini znajdującej się w pobliżu starożytnego podwójnego sanktuarium.

W okresie chrześcijańskim działalność kultu kontynuowana była w bazylice wczesno-chrześcijańskiej, której początek datowany jest na V w. n.e.

Większa część półwyspu Aliki składa się z muzeum starożytnej techniki, czyli wyraźnymi śladami procesu wydobywania i załadunku marmuru, który miał miejsce przez dwanaście wieków, począwszy od VI wieku p.n.e., aż do VI w. n.e.

Spacer, w zależności od chęci zainteresowania się historią wykopalisk, zajmie od 0,5 do 2 godzin. Wytyczony szlak okalający niewielki półwysep Aliki, sprzyja spacerom.

Zapraszam do lektury poniżej gdzie znajduje się dokładny opis najważniejszych miejsc.