Mitologiczna geneza Lato

Uznaje się, że w osadzie główny kult poświęcony był mało dziś znanej, kreteńskiej bogini Eileithyni, córce Zusa i Hery.

Nazwę miasto zawdzięcza jednak komuś innemu - tytanidzie* o imieniu Leto, zwanej także Latona lub właśnie Lato.

O samej Leto nie ma zbyt wielu wspomnień. Wiadomo, że miała romans z Zeusem, z którym miała dwoje słynnych bliźniaków: Artemidę i Apolla. Powiła ich na wyspie Delos, gdzie skryła się przed Pytonem. Zazdrosna Hera wysłała węża by zgładził kochankę męża.

* tytani i tytanidy to, w mitologii greckiej, bogowie olbrzymi istniejący jeszcze przed bogami olimpijskimi.

Starożytne miasto Lato

Chociaż widoczne dziś wykopaliska pochodzą z IV i III w p.n.e. wiadomo, że okres świetności przypadał na około VII w. p.n.e. Świadczą o tym znaleziska ruchome jak przedmioty codziennego użytku oraz rynek i budynki użyteczności publicznej specyficzne dla okresu archaicznego.

Przypuszcza się, że istniała tu zorganizowana osada już w XIV w. p.n.e. gdyż z tego okresu, w niewielkiej odległości od Lato, znaleziono grobowce komorowe i sklepione.

Prace wykopaliskowe mające na celu odkrycie najstarszej osady wymagałoby zniszczenia tej, która jest dziś udostępniona zwiedzającym. Kolejne epoki bowiem nadbudowywały nowopowstające budowle, zakrywając tym samym stare budowle, często zniszczone przez trzęsienia ziemi lub wojny.

Położenie miasta wydaje się być strategiczne w przypadku Lato. Latyjczycy (tak nazwano miejscową ludność) zbudowali osadę na wzgórzu o wysokości 395 m n.p.m. Od zachodu zasłonięci byli przyległym, wyższym wzniesieniem, od zachodu mogli obserwować całą Zatokę Merambellos i położone na jej brzegu dzisiejsze Agios Nikolaos, lub od południa pobliskie, chętnie odwiedzane dziś, malownicze Kritsa.

Starożytne Lato rozsławił Nearchus (360 – 300 r. p.n.e.), żeglarz, jeden z głównych dowódców wojsk Aleksandra Wielkiego. Najbardziej znany jest z tego, że jesienią 325 r. p.n.e. wypłynął jako głównodowodzący flotą 800 okrętów, by na początku 324 r. p.n.e. połączyć siły w Suzie (Iran) z pozostałym wojskiem. Dalej, pod dowództwem Aleksandra Wielkiego, wziął udział w indyjskiej kampanii wojennej.

Na przełomie III i II w. p.n.e., prawdopodobnie z uwagi na silny rozwój żeglugi i handlu, Latyjczycy zaczęli emigrować do miasta portowego Kamara, dzisiejszego Agios Nikolaos, powodując stopniowe wyludnienie miasta.

Najważniejsze zabytki starożytnego Lato

Zwiedzanie wykopalisk nie należy do najłatwiejszych. Szlak prowadzący cały czas do góry, po śliskich kamieniach jest wymagający szczególnie w upalne dni. Bezwzględnie należy zaopatrzyć się w odpowiednią ilość napoi, wygodne obuwie oraz nakrycie głowy.

Pozostałości miasta udostępnione zostały zwiedzającym w takim stanie, w jakim je odkryto. Nie ma więc dobudowanych, a tym bardziej odmalowanych ścian czy sklepień. Z całą pewnością wykopaliska nie każdego zainteresują – wymagają czasu, wczytania się w opisy oraz użycia wyobraźni.

Nie mniej jednak właśnie starożytne Lato uznane jest za najlepiej zachowane na Krecie miasto z okresu klasycznego. Odkryto fortyfikacje, rezydencje, rynek, świątynie oraz plenerowy teatr.

Pierwszy etap zwiedzania starożytnego Lato wymaga wspinania się po osiemdziesięciu stopniach, czyli głównej ulicy oznaczonej na mapie cyfrą 2) oraz przejścia kilku bram prowadzących na Akropol.

Mijane po lewej stronie obiekty mieszkalne (oznaczone na planie cyframi I-VII) mają prostą budowę, zwykle dwuizbową z paleniskiem pośrodku. Widoczne do dziś cysterny wykute w skale, służyły do zbierania wody opadowej na potrzeby gospodarstwa domowego. Po prawej stronie drogi ulicy znajdowały się sklepy i warsztaty (oznaczone na planie cyfrą 3).

Z uwagi na stokowe położenie osady, budowle wyróżniają się grubymi ścianami pełniącymi równocześnie rolę murów oporowych. Różnica poziomów wymusiła kaskadowe budownictwo polegające na tym, że strop niższego budynku stanowi podłogę kolejnego, wyżej posadowionego.

Po wejściu na agorę ukazuje się spora przestrzeń, z której widać jak mocno ufortyfikowane było starożytne Lato. Dobrze zachowane do dziś mury miały wiele bram i wieże obserwacyjne.

Agora, czyli rynek, to miejsce w którym tętniło życie publiczne.

Znajdowały się tutaj m.in.:

• stoa (oznaczona cyfrą 4), czyli wydłużona hala kolumnowa, dająca schronienie przed silnym słońcem, lub deszczem,

• centralna cysterna (oznaczona cyfrą 6), wyróżniająca się wielkością głębokością,

• niewielka świątynia (oznaczona cyfrą 5), prawdopodobnie niezadaszona. Znaleziono w niej wiele figurek datowanych na VI w. p.n.e.,

• exedra (oznaczona cyfrą 7).

Dalej na północ, znajdował się prytaneion, czyli obszar przeznaczony dla najwyższych dostojników i władz. Monumentalny kompleks (oznaczony na mapie numerami 9-11), przypominający starożytny teatr w którym mogło usiąść prawie osiemdziesiąt osób. Prawdopodobnie służył do publicznych dyskusji lub oglądania spektakli. Dalsze schody prowadziły na górny taras, skąd można było wejść do właściwego „Prytaneionu”. W centralnym pomieszczeniu znajdowało się palenisko płonące dniem i nocą, otoczone dwustopniowymi ławami, na których mogło usiąść osiem osób. To było miejsce, w którym dostojnicy miasta, jedli obiady i odbywali swoje spotkania.

Na południe od „Agory”, na tarasie wspartym na murze oporowym, zachowały się ruiny dużej świątyni miasta o wymiarach 10×16 m (oznaczonej na planie numerami 12-13). Składa się z kwadratowej celli, w której zachowała się podstawa na której stał kultowy posąg.

Dalej na wschód. od świątyni, na niższym poziomie, znajdował się „teren teatralny” (oznaczony na planie numerem 14). Widownia mieściła około 350 osób. Siedzenia częściowo były wykute w skale a częściowo zbudowane.