Około 30 km na południowy-wschód od Retimno znajduje się starożytne miasto Eleftherna oraz Muzeum Archeologiczne, w całości poświęcone wykopaliskom. Warto odwiedzić oba miejsca, gdyż nawzajem się uzupełniają.

Pierwszych odkryć dokonała w 1929 r. Angielska Szkoła Archeologiczna. Do wykopalisk powrócił w 1985 r. Uniwersytet Kreteński. Szeroko zakrojone prace, trwające kilka dobrych lat, odsłoniły pozostałości starożytnego miasta, które przebudowywało się przez kilka okresów, głównie od geometrycznego do wczesnobizantyjskiego. 

Zwiedzanie starożytnej Eleftherny

wymaga pewnej sprawności fizycznej. Wykopaliska rozłożone są u podnóża góry Ida i ciągną przez około 1,5 km. Ścieżka, typowa dla górskich szlaków przyciąga tych turystów, którzy lubią piesze wędrówki. W upalne dni drzewa zapewniają schronienie przed palącym słońcem. Nie mniej jednak konieczne jest odpowiednie obuwie i spory zapas napojów.

Geneza nazwy starożytnego miasta

Nazwa starożytnej Eleftherny pochodzi od jednego z Kouretów, o imieniu Eleftheras który chronił małego Zeusa przed ojcem. Według mitologii, uderzał on w brązowe tarcze, aby zagłuszyć płacz maleństwa. Dla przypomnienia; Kronos, który był tytanem, czyli ojcem olbrzymem, połykał swoje dzieci w obawie przed utratą królestwa. Żona Reja, która w ten sposób utraciła kilkoro dzieci, kryła przed mężem kolejną ciążę. Urodziła małego Zeusa w jaskini Dikte na Krecie i zapewniła opiekę.

Powstanie w tym miejscu miasta wydaje się oczywiste. Istnienie wody pitnej z naturalnych źródeł zapewniło życie nie tylko ludziom, ale także bydłu i roślinności. Rosnące tu aromatyczne i lecznicze zioła dawały możliwość leczenia ludzkiego cierpienia i okadzania bogów, co było ściśle związane z ówczesną religią. Drzewa chroniły przed palącym słońcem oraz dostarczały budulec do stawiania domostw. Istniały tu także kopalnie wapienia, które dziś są wg niektórych największą atrakcją podczas zwiedzania. Nie bez znaczenia była bliskość wybrzeża i możliwość obserwacji morza od północnej strony Krety.

Historia starożytnej Eleftherny

W III w. p.n.e. Eleftherna była silnym miastem, walczyła z Rodos i Knossos. Kiedy w 220 r. p.n.e. kreteńskie miasta walczyły między sobą o dominacje, Eleftherna stanęła po stronie Knossos. Ciągłe najazdy przeciwników Knossos zmusiły Elefthernę do zerwania sojuszu.

Gdy Rzymianie rozpoczęli kolonizację Krety, Eleftherna długo się broniła. Ostatecznie została zdobyta w 68 r. p.n.e.

Park archeologiczny starożytnej Eleftherny

Teren wykopalisk archeologicznych jest uznany za strefę podlegającą ochronie, bowiem prace Uniwersytetu Kreteńskiego ujawniły, że teren starożytnej Eleftherny jest ciekawy nie tylko pod względem historycznym. Zainteresowanie wzbudziło otaczające środowisko naturalne. Znajdują się tu bowiem kilkusetletnie drzewa oliwne, cyprysy, drzewa chleba świętojańskiego, drzewa granatu, dęby czy oleandry. Oprócz zabezpieczenia i opisania najlepiej zachowanych zabytków, podjęto wysiłek zasadzenia setek drzew endemicznych czyli takich, które występują naturalnie na tym obszarze.

W efekcie powstał tu swego rodzaju park archeologiczny ze ścieżkami typowymi dla szlaków turystycznych, z drewnianymi schodami i poręczami, oraz miejscami do odpoczynku. Licznie rozstawione tablice informacyjne pozwalają  odwiedzającym zorientować się gdzie rozstawione są kolejne stanowiska archeologiczne.

Zagospodarowano tu również ogród botaniczny, w którym można obejrzeć rośliny pochodzące z Krety, oraz dowiedzieć się o ich właściwościach leczniczych i aromatycznych.

Zabytki starożytnej Eleftherny

Podczas prac wykopaliskowych odkryto przedmioty z różnych okresów historycznych, w tym dziesiątki inskrypcji, rzeźb, przedmiotów wykonanych z drogocennych materiałów, egzotyczne artefakty importowane ze Wschodu, monety, metalowe naczynia czy szklane wazony.

Zabytki starożytnej Eleftherny pochodzą z różnych okresów

W głównym centrum starożytnego miasta odkryto hellenistyczne mury oporowe i rzymskie budowle. Chrześcijańska bazylika zbudowana została na wcześniejszym, hellenistycznym cmentarzu. Budowa trwała długo, bo obejmowała okres od 420 do 450 r. n.e. Zgodnie z inskrypcją, poświęcona była Archaniołowi Michałowi. Zniszczona została w VII wieku n.e.

Wokół głównego centrum znaleziono kilka grobów z VI i VII wieku n.e.

Wspomniane, rzymskie budynki to właściwie trzy domy, które zostały zniszczone przez potężne trzęsienie ziemi w 365 r. n.e., oraz łaźnia z dwoma piecami.

Odkryto tu również brukowaną kamieniem ulicę oraz duży budynek publiczny, prawdopodobnie z okresu hellenistycznego (II do I w. p.n.e.), ale używany również w okresie rzymskim (I do II w. n.e.).

Pozostałości archeologiczne na szczycie północnej części wzgórza sugerują, że było to centrum starożytnego miasta przez następujące po sobie okresy. Obejmują one budynki z późnej epoki brązu, piec do wypalania ceramiki z okresu geometrycznego, sanktuarium archaiczne, a także budynki rzymskie, późnorzymskie i bizantyjskie.
Odkryty cmentarz, założony w IX w. p.n.e., był używany aż do okresu archaicznego, czyli ok. 600 p.n.e. Część cmentarza znajduje się pod domami i ulicami późniejszego miasta wybudowanego w okresie hellenistycznym i rzymskim.
Cała dzielnica miejska z okresu hellenistycznego, z kilkoma domami i ogrodzeniem sanktuarium z pięciokolumnowym doryckim propylonem z IV w., została odkopana na zachodnim wzgórzu starożytnego miasta.

Budynki i inne pozostałości są rozrzucone po całym obszarze. Należą do nich część wieży fortyfikacyjnej z okresu hellenistyczno–bizantyjskiego, dwa ogromne wykute w skale zbiorniki na wodę, bardzo ceniony przez turystów, ogromny kamieniołom z wapienia, cmentarze oraz efektowny do dziś, kamienny most.

Powiązane linki