Gortyna na Krecie

Przyjmuje się, że Gortyna zamieszkana była już w III tysiącleciu p.n.e. Jednak rozkwit osady nastąpił znacznie później; między 1.600 a 1.100 r. p.n.e. Około VII w. p.n.e. powstał tu Akropol, czyli zespół świątynny. Gortyna stała się ważnym ośrodkiem, gdy w III w. p.n.e. pokonała Festos i przejęła władzę w całej okolicy południowej Krety. W tym okresie mieszkało tu około 300 000 ludności, co na tamte czasy świadczy o ogromnej potędze Polis. A w okresie panowania rzymskiego, od 69 r. p.n.e., Gortyna była stolicą całej wyspy i Afryki Północnej.

W I w. n.e. na Kretę przyjechał św. Paweł. Spotkał tu apostoła Tytusa, którego mianował biskupem Krety. Pamiątką z nauk jest List do Tytusa w Nowym Testamencie. W Gortynie stworzono siedzibę arcybiskupa.

Początek upadku miasta nastąpił w 330 r. po podbiciu przez Bizancjum, dzieła dokonali Saraceni, podbijając i niszcząc miasto w 826 r.

Gortyna dziś

Teren wykopaliskowy starożytnej Gortyny to obszar zajmujący około 400 ha, jest największy nie tylko na całej wyspie, ale nawet w całej Grecji! Rozległość terenu związana jest z historyczną świetnością miasta, które w okolicach III w. p.n.e. zamieszkiwało 300 000 ludności. Mieściły się tutaj nie tylko mieszkania i pałace, ale także świątynie, budynki użyteczności publicznej, szkoły, łaźnie, teatry, agory, gimnazjony, czy warsztaty, a więc miejsca pracy. Do miasta wodę doprowadzano akweduktami ze źródeł na stokach Psiloritis. Dalej, systemem wodociągów doprowadzana była do fontann i łaźni. Do budowy wykorzystywano kamień wydobywany z tzw. Labiryntu Messary w Ambelouzos.

Gortyński kodeks prawny

Około V w. p.n.e. Kodeks Prawny został spisany w Gortynie, na kamiennych tablicach, wg systemu bustrofedon. Pierwszy wers tekstu czyta się od prawej do lewej strony, następny, od lewej do prawej i dalej na zmianę. Warto, będąc na miejscu, zwrócić na to uwagę.

Główną treścią Kodeksu Gortyny były obszary prawa rodzinnego. Np. związane z dziedziczeniem majątku. Prawo nie przewidywało możliwości przepisania majątku. Niestety, córki były pokrzywdzone, gdyż dziedziczyły połowę tego, co ich bracia.

Ciekawostką jest prawo dotyczące zawierania małżeństwa. Otóż młoda dziewczyna wychodziła za mąż za stryja. Jeśli w rodzinie było więcej córek niż ich stryjów, kolejnymi kandydatami byli kuzyni. Trzeba dodać, że monogamia w okresie starożytnym była powszechna.

Wg Platona, nieszczęściem dla ojca była córka, która za jego życia nie została wydana za mąż. W takiej sytuacji, obowiązek ten spoczywał na bracie dziewczyny, musiał bowiem on znaleźć męża dla siostry.

O zgrozo (to mój kobiecy skromny dodatek), Kodeks Prawny z Gortyny uznaje się jako bardzo postępowy i mocno zwiększający prawa kobiet.

Rzeźby z Gortyny

Zaraz po wejściu na teren wykopalisk, podziwiać można rzeźby tu znalezione. Posągi, w czasach starożytnych, były czymś bardzo ważnym dla ludności. Wierzono bowiem, że figury mają dusze, wręcz modlono się do nich i proszono o różne łaski. Były także odzwierciedleniem zamożności.

Bazylika św. Tytusa w Gortynie

Kawałeczek dalej znajdują się ruiny bazyliki poświęconej św. Tytusowi. Był on poganinem, prawdopodobnie pochodzenia kreteńskiego. Gdy na wyspę przyjechał św. Paweł, nawrócił się i przyjął chrzest. Co więcej, przybyły apostoł tak zawierzył Tytusowi na tyle mocno, że mianował go biskupem Krety. Jako prawdziwy uczeń św. Pawła, towarzyszył w podróżach i naukach. Po męczeńskiej śmierci nauczyciela w Rzymie, w 67 r., wrócił na Kretę i nauczał do końca swojego życia. Zginął śmiercią męczeńską w Gortynie. Prawdopodobnie tu także znajduje się jego grób. Niestety Saraceni, po zdobyciu Krety w 823 r., zniszczyli bazylikę. Zachowała się relikwia głowy św. Tytusa, którą w 1662 r. Wenecjanie, w obawie przed najeźdźcami Turkami, wywieźli do bazyliki św. Marka w Wenecji. W 1966 r. papież Paweł VI zwrócił relikwię na Kretę. Obecnie znajduje się w Kościele św. Tytusa w Heraklionie.

Odeon, czyli rzymski teatr muzyczny

Gdy władzę na Krecie przejęli Rzymianie, wprowadzali swoje rządy, kulturę i architekturę. Jedną z najokazalszych budowli, zachwycających do dziś, były stawiane w większych miastach - Odeony.

Ponieważ Gortyna była stolicą wyspy, miała swój teatr muzyczny. Stanowił bardzo ważny obiekt kulturowy, tu odbywały się spektakle teatralne i muzyczne, czy spotkania w dużym gronie. Do dziś zachował się kształt, ławy, przejścia dla aktorów. Na tyłach teatru znajdują się wspomniane wyżej tablice z Kodeksem Praw.

Mitologiczne znaczenie Gortyny

Zeus znany jest z miłostek. Jedna z nich związana jest z Gortyną. Otóż bogowi Olimpu bardzo podobała się śmiertelniczka, księżniczka o imieniu Europa. Podobno słynęła z niezwykłej urody. Zeus przybrał postać białego byka i pojawił się w miejscu zabaw Europy. Ta, zachwycona urodą i łagodnością zwierzęcia, usiadła na nim. Z okazji skorzystał bóg, przybrał postać dużego, białego orła i szybko odleciał ze zdobyczą, na Kretę. Wylądowali na plaży Matala, skąd polecieli dalej do Gortyny. Tu, w cieniu wielkiego drzewa, posiadł młodą dziewczynę. Ze związku zrodziło się dwóch synów; Minos (późniejszy król Knossos i najwspanialszego dziś pałacu na Krecie) i Radamantys (król mniejszych wysp archipelagu egejskiego, sędzia zmarłych w Hadesie). Niektóre doniesienia wskazują, że Zeus szczególną miłością otoczył Minosa. Przez kilka lat opiekował się chłopcem i bardzo dbał o rozwój jego umiejętności przywódczych i walecznych. Samej Europie nie był długo wierny, zadbał by wyszła za mąż za Asteriosa, króla Krety, by samemu móc szukać dalszych przygód miłosnych.

Muzeum Archeologiczne w Messara

W odległości zaledwie 10 km znajduje się Muzeum Archeologiczne w Messara, poświęcone głównie Gortynie.

Powiązane linki