Akropol to najważniejszy zabytek Aten

Początki Akropolu sięgają drugiego tysiąclecia p.n.e., kiedy postawiono na wzgórzu zamek warowny, wokół którego zamieszkała ludność. Z czasem ludzi przybywało, miasto rozrastało się, powstała Agora (miejsce handlu, spotkań) i mury obronne miasta. W VI w. p.n.e.

Ateny stały się głównym miastem Attyki i wtedy też wzgórze zaczęło przemieniać się w miejsce kultu.

Niestety, w 480 r. p.n.e., w czasie wojem perskich, wszystkie budowle uległy zniszczeniu.

Po wojnie, Perykles zadbał o odbudowę, i tak w 449 r. p.n.e. przystąpiono do budowy nowych świątyń. Pod kierunkiem słynnego Fidiasza powstał Partenon, Erechtejon, świątynia Ateny Nike i świątynia Artemidy oraz Propyleje.

Ciekawostką jest fakt, iż ze wzgórza zrzucano do rozpadliny (na tyłach Akropolu, po wschodniej stronie) skazanych na śmierć przestępców.

Część budowli wciąż możemy podziwiać. Jednak należy wiedzieć, iż to, co dziś oglądamy mało ma wspólnego z tamtejszą rzeczywistością. Obecne budowle są dziełem archeologów i historyków. Ateńczycy kochali kolory, dominował kolor niebieski, czerwony i czarny w połączeniu ze złotym.

Partenon na Akropolu to najbardziej znany zabytek Aten

Serce całej Grecji, znajduje się w najwyższym punkcie wzgórza. Stanowi symbol bogactwa, potęgi Aten oraz kunsztu architektów i artystów.

Budowę świątyni rozpoczęto w 447 r. p.n.e. (wcześniejszą zburzyli Persowie) i trwała 9 lat. Architektami byli słynni architekci: Iktinos i Kallikrates. Fidiasz na dekoracje potrzebował jeszcze sześciu lat.

Nazwa świątyni pochodzi od Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której 11 - metrowy posąg stał w naos (głównym pomieszczeniu budynku). Wyprostowana i dumna bogini miała na głowie hełm, w prawej ręce trzymała 2 - metrową Nike a lewą wspierała na włóczni. Rzeźba wykonana była ze złota i kości słoniowej. Była dziełem słynnego Fidiasza. Składała się z kilku nałożonych na siebie części. Co jakiś czas każda część była ważona. Posąg Ateny Partenos był symbolem potęgi i bogactwa Aten. Partenon był dobrze strzeżonym skarbcem miasta.

Niestety, nie zachowała się do dzisiejszych czasów. Pomniejszoną replikę obejrzeć można w Muzeum Narodowym w Atenach.

Fakty dotyczące Partenonu i kunsztu architektów:

• dla wyrównania podłoża, całą budowlę postawiono na trójstopniowym,   prostokątnym podwyższeniu - stylobacie,

• zewnętrzny obrys budynku stanowiło 17 kolumn wzdłuż i 8 kolumn w poprzek świątyni,

• wszystkie kolumny reprezentowały styl dorycki,

• dalej, za sześcioma kolumnami był pronaos, przedsionek przed częścią główną świątyni - naos,

• na zwieńczeniu ścian celli Fidiasz umieścił fryz ciągły z procesją panatenajską, płaskorzeźby były wysokości 1 m i łącznej długości 60 m,

• płaskorzeźby nie były białe lecz niebiesko czerwone ze złotymi akcentami,

• za pronaosem znajdował się naos, to tam, na podium znajdował się posąg Ateny,

• wnętrze naosu, z trzech stron, otaczała dwupoziomowa kolumnada

• zewnętrzny obrys świątyni otaczał fryz (składający się na przemian z metopów i triglifów) o długości 60 metrów z procesją panatenajską o wysokości 1 m,

• tympanon wschodni (wejściowy) nawiązuje do narodzin Ateny, zachodni (tylny) do sporu pomiędzy Ateną i Posejdonem.

Architekci Itkinos i Kallikrates, przy budowie świątyni, wykazali kunszt i umiejętność wprowadzania złudzeń optycznych. Bowiem tej wielkości budowla, gdyby wykonana była wg linii prostych, stwarzałaby przytłaczające wrażenie, kolumny wydawałyby się wykrzywione na zewnątrz i o różnych grubościach a podłoga i dach wyglądałyby jakby się zapadały. 

Architekci wykazali się niezwykłą wiedzą aby budowla wyglądała idealnie:

• zewnętrzne kolumny lekko odchylone były od pionu do wewnątrz, eliminowało to wrażenie rozjeżdżania   się budowli u góry,

• narożne kolumny miały większe średnice od pozostałych, były także bliżej rozstawione, gdyby tego   nie wykonano, wydawałyby się cieńsze,

• wszystkie kolumny były jakby wybrzuszone i zwężały się ku górze, dzięki czemu wydawały się smuklejsze,

• stopnie po bokach świątyni i podłoga były wybrzuszone, dzięki czemu zniwelowane było wrażenie   zapadania się,

• podobnie postąpiono z dachem, co dodatkowo pomogło przy odprowadzeniu wody opadowej.

Kariatydy Erechtejonu na każdym robią wrażenie

Wg legendy odbyła się tu rozgrywka między Ateną i Posejdonem o opiekę nad polis. Wbrew dzisiejszemu przeświadczeniu, nie Partenon był najsłynniejszą świątynią Akropolu. Erechtejon był najbardziej efektowną i okazałą budowlą wzgórza.

Świątynia została wzniesiona na cześć Erechteusza (syna Ateny), jednego z pierwszych władców Aten. Zgodnie z legendą budowla stoi w miejscu jego śmierci, gdy został rażony gromem Zeusa. Prawdopodobnie znajdują się tu dwa groby: Erechteusza i Kekropsa, założyciela Aten.

W świątyni czczono wielu bogów, Atenę, Posejdona, Zeusa i Hefajstosa, każdy miał swoją oddzielną cellę.

Po zniszczeniu, podczas wojen perskich, ponownie wybudowana w latach 421 - 406 p.n.e. przez architekta Mnesiklesa (jego dziełem są także Propyleje). Nazwiska wszystkich budowniczych, a było ich 86, w tym 40 cudzoziemców, 26 niewolników i 20 wolnych mieszkańców Aten, rodzaj ich pracy, razem z pochodzeniem a nawet pozycją społeczną, spisane zostały na marmurowym głazie, który jest w posiadaniu Muzeum Akropolu.

W VI w. świątynię zamieniono na kościół chrześcijański. Później Turcy mieli tu harem. W XVIII - XIX w. budynek popadł w ruinę.

W latach 1902 ÷ 1909 zrekonstruowano budowlę.

Erechtejon jest osiągnięciem architektury jońskiej. Nierówne ukształtowanie terenu wymusiło czteropoziomowy układ świątyni.

Cała świątynia złożona jest z trzech połączonych ze sobą brył, zbudowanych na planie prostokąta. Do każdej z nich prowadziło osobne wejście.

Główny, środkowy budynek to świątynia z fasadą zwrócona w kierunku wschodnim. Przed fasadą umieszczono sześć jońskich kolumn.

Od strony północnej znajdował się duży portyk otoczony z trzech stron jońską kolumnadą.

Zadaszenie mniejszego, południowego portyku oparto na sześciu kariatydach.

Portyki przykryto stropem ozdobionym kasetonami.

Ściany zewnętrzne zdobił ciągły fryz wykonany z sinoniebieskiego wapienia i marmuru.

Technika wykonania fryzu polegała na wycięciu konturów postaci w wapieniu i osadzeniu w nim marmurowych postaci. Dało to ciekawy efekt kolorystyczny. Erechtejon uważany jest za jedną z najpiękniejszych świątyń Attyki.

Nazwa "kariatyda" nawiązuje do mieszkanki Karyai, wioski na płw. Peloponeskim. Mieszkańcy, podczas wojny z Persją około 480 r. p.n.e., opowiedzieli się po stronie wroga. Po zwyciężeniu przez Grecję, teren został zrównany z ziemią. Wymordowano wszystkich mężczyzn, kobiety natomiast oddano w niewolę. Kolumna - kariatyda ma służyć przestrodze przed zdradą.

Kariatydy w Erechtejonie nazywane są Korami, czyli dziewczętami. Uroczyście ubrane, wg legendy, czuwają przy grobie legendarnego założyciela Aten i pierwszego króla, Kekropsa. Tutaj bowiem miał stać mykeński pałac w którym mieszkał i został pochowany, król, pół człowiek - pół wąż.

Wschodnia część Akropolu

Znajdowało się tu kilka świątyń po których nie ma już nawet śladu. Stał tu ołtarz Ateny Polias, sanktuarium Zeusa, sanktuarium ojca króla Erechteusza, Pandiona oraz rzymska świątynia Romy i Augustusa.

Obecnie znajduje się tu punkt widokowy, z którego można podziwiać panoramę Aten. Warto się zatrzymać i spróbować znaleźć Świątynię Zeusa Olimpijskiego, czy budynek Parlamentu.

Każdej niedzieli przed otwarciem Akropolu dla zwiedzających, gwardziści wznoszą tu na maszcie, grecką flagę.

Teatr Dionizosa to najstarszy ateński teatr

Na południowym zboczu znajduje się Teatr Dionizosa. Pierwotny, najstarszy ateński z VI w. p.n.e. mieścił się w naturalnym zagłębieniu wzgórza.

Publiczność siedziała na zboczu, a przedstawienie odbywało się na niewielkiej drewnianej scenie.

Teatr był pomysłem Pizystrata, który wprowadził do miasta kult Dionizosa. W IV w. p.n.e. teatr uległ całkowitej przebudowie. Powstała kamienna widownia, w której pomieścić się mogło 17 tys. widzów. Powstał też sceniczny budynek.

Pomysł był pierwowzorem, który później kopiowano we wszystkich greckich teatrach.

Swoje sztuki wystawiali tu wielcy dramatopisarze: Sofokles, Eurypides, Arystoteles czy Ajschylos. Z tego powodu obiekt uważany jest za miejsce narodzin współczesnego teatru.

Ważnym zbytkiem Akropolu jest Świątynia Ateny Nike

Wchodząc Propylejami na szczyt Akropolu, po prawej stronie znajduje się maleńka świątynia Ateny Nike, co dla Greków oznaczało Atenę Zwycięską.

Z czasem zaczęto ją nazywać Nike Apteros, czyli Bezskrzydłą. Mieszkańcy, chcąc zatrzymać boginię u siebie pozbawili ją skrzydeł. Twierdzili bowiem, że zwycięstwo jest ulotne.

Pierwsza budowla pochodzi z XIII w. p.n.e. Był to bastion mykeński. Dopiero ok. 550 r. p.n.e., za czasów Pizystrata, wzniesiono tu skromne sanktuarium poświęcone Atenie Zwycięskiej. Niestety, podczas oblężenia Persów, w 480 r. p.n.e. zostało zburzone.

Do odbudowy przystąpiono już dwa lata później, w 478 r. p.n.e. Jednak niewiele postawiono, praktycznie ołtarz i cypel na którym miała stać świątynia. Przeniesiono bowiem wszystkie wysiłki na budowę Partenonu i Propylejów. Budowę świątyni wznowiono w 432 r. p.n.e., a zakończono po 11 latach. Prace zdobnicze zajęły kolejne 8 lat.

Świątynia składa się z dwóch portyków w stylu jońskim i celli (pomieszczenia) w której znajdował się posąg Nike Bezskrzydłej. Cała wybudowana z marmuru pentelickiego. Stylobat (górna płaszczyzna podstawy) ma wymiary 8,27 m x 5,64 m, cella natomiast 3,26 m x 4,19 m. Wejście do celi było zamykane.

W celli znajdował się posąg Ateny Nike, trzymała w prawej ręce owoc granatu, w lewej zaś hełm. Wokół świątyni znajdował się fryz przedstawiający Atenę w otoczeniu bogów i zwycięstwo Ateńczyków nad Persami.

Pomnik Agryppy często pozostaje niezauważony przez zwiedzających

Wchodząc Propylejami, po lewej stronie znajduje się wysoki, marmurowy cokół - pomnik Agryppy. W II w. p.n.e. ustawiono tu rzeźbę z brązu przedstawiającą króla Eumenesa II i jego brata Attalosa na rydwanie.

Dwaj bracia przyjechali do Aten pobierać nauki. Eumenes II ufundował Stoę wzdłuż stoku Akropolu, prowadzącą do Odeonu Hadriana. Attalos ufundował Stoę na Greckiej Agorze.

Obaj byli zwycięzcami wyścigu zorganizowanego w czasie Wielkich Panatenajów. W 27 r. cokół ozdobiono posągiem rzymskiego polityka, Marka Agryppy.

Prawdopodobnie rzeźba została później wywieziona do Konstantynopola.

Stoa Eumenesa

Dwupoziomowy, przestronny 160 metrowy, portyk spacerowy z II w. p.n.e. zbudowany został by dać schronienie przed słońcem i deszczem dla przybywających do Odeonu Hadriana. Ufundował ją Eumenes II, król Pergamonu, który kształcił się tu ze swym bratem Attalosem (ten ufundował Stoę na Agorze).

Niestety portyk został zburzony prawdopodobnie przez Herulów w III w. n.e. Do dziś zachował się tylko mur z rzędem przypór opartych o wzgórze.

Brama Beulego

Wzniesiona w 267 r. n.e. jako część murów miejskich. Nazwa bramy pochodzi od nazwiska odkrywcy, francuskiego archeologa, który odkrył jej pozostałości w XIX w. Dziś tędy turyści opuszczają Akropol.

Odeon Heroda Attyka - do dziś odbywają się tu koncerty

Teatr, który robi wrażenie, może dlatego, że stosunkowo dobrze go odnowiono.

Ufundowany został w 161 r. n.e. przez Heroda Attyka (za czasów panowania cesarza Hadriana - Rzymianina) na cześć jego zmarłej żony. Po swoim ojcu odziedziczył on bowiem ogromny majątek, który w znacznej części przeznaczył na cele publiczne.

Odeon wzniesiono w stylu teatrów rzymskich. Amfiteatralna widownia, która mieściła 5 tys. widzów, została wkomponowana w zbocza Akropolu.

Na samym dole znajdowała się półokrągła orchestra, pokryta białym i czarnym marmurem.

Całość oddzielał od miasta czterokondygnacyjny mur sceniczny, także pokryty marmurem. Łukowe otwory wypełnione były posągami. Prawdopodobnie odeon przykryty był także dachem z drewna cedrowego.

W XX w został odrestaurowany. Do dziś wystawiane są tu spektakle i koncerty z najznakomitszymi tego świata.

Powiązane linki

Na ateńskim wzgórzu witają piękne Propyleje 

Wg wikipedii; cyt: "Propyleje w architekturze starożytnej Grecji, to monumentalna budowla, budynek bramy na planie prostokąta z kolumnami, prowadzący zwykle do wielkich świątyń, np. do temenosu – świętego miejsca."

Budowę rozpoczęto w 437 r. p.n.e. wg projektu Mnesiklesa. Dokończono je jednak dopiero po zakończeniu wojny peloponeskiej, na przełomie V i IV w. p.n.e.

Propyleje to nie tylko długie i rozległe schody.

Budynek uwzględniał różnicę poziomów między fasadami. Architekt zaprojektował więc dwie fasady na różnych poziomach, które łączyła ściana. Zewnętrzną tworzyło sześć kolumn w stylu doryckim, przy czym dwie środkowe były szerzej rozstawione. Tędy bowiem prowadziła Święta Droga, którą wchodziła na Akropol procesja panatenajska. Takie same kolumny stały w fasadzie wewnętrznej, od strony wzgórza.

Propyleje mają dwa skrzydła.

Po lewej stronie pielgrzymi mogli odpocząć i skryć się przed słońcem. Jego wnętrze prawdopodobnie zdobiły obrazy Polignota z Tazos i Tymajnetosa.

Prawe skrzydło prawdopodobnie nie zostało ukończone. Uznaje się, że służyło do przechowywania darów składanych Atenie.

Sklepienie nad Propylejami było kasetonowe, dziś białe, w czasach starożytnych w kolorze niebieskim ze złotymi gwiazdami.

W IX w., w czasach cesarstwa bizantyjskiego, urządzono tu siedzibę biskupa. W XIII w., w czasie krucjat, władca Aten zaadoptował Propyleje na ufortyfikowaną rezydencję.

Pod koniec XIV w. pomiędzy Propylejami a stojącą obok niewielką Świątynią Nike, postawiono wieżę obronną.

W czasach okupacji Turków Osmańskich, stacjonowało tu tureckie wojsko. Było to miejsce burzliwych walk Greków z Turkami w trakcie wojny wyzwoleńczej. Po odzyskaniu niepodległości, Grecy zadbali o własne dziedzictwo kulturowe. Za sprawą króla Ottona Bawarskiego, wyburzono budowle fortyfikacyjne.

Ciekawostką jest fakt, że bardzo podobne konstrukcje bramy wejściowej do świątyni odnaleziono w płacach w Knossos i Fajstos na Krecie. Tam powstały przeszło 1000 lat wcześniej niż te w Atenach.